Projekt ustawy o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych

UZASADNIENIE

Nowelizowana ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych w art. 37 ust. 1 pkt. 3 określa, że w dowodzie osobistym zamieszcza się adres zameldowania na pobyt stały, a w razie jego braku - zameldowania na pobyt czasowy trwający ponad dwa miesiące, danych o adresie nie zamieszcza się. Ustawa w art. 37 nie precyzuje danych, jakie pod pojęciem "adres zameldowania" winny być ujawnione. Wnioskodawcy proponują by katalog informacji zawęzić do: nazwy miejscowości, nazwy ulicy, numeru domu, numeru mieszkania, pomijając inne dane, jak: nazwa poczty i oznaczenia kodowego tej poczty.

Dla miejscowości, w których nie ma wyodrębnionych ulic, wnioskodawcy proponują uznać za spełniony wymóg ustawowy przy zamieszczeniu w dowodzie osobistym nazwy miejscowości oraz numeru domu i ewentualnie numeru mieszkania, jeśli w domu tym są wyodrębnione mieszkania.

W praktyce obywatele posługują się dwoma rodzajami dowodów osobistych. Nadal jest jeszcze kilka milionów "starych" dowodów osobistych w formie książeczek, wydanych po 1980 roku. W tychże , obok innych danych, rejestrowany jest adres zameldowania, w ramach którego podawano miejscowość, nazwę ulicy, numer mieszkania (lokalu). W nowych dowodach osobistych ewidencjonowany jest również kod pocztowy.

Ustawa o ewidencji ludności w sposób jednoznaczny nie nakazuje wpisu kodu pocztowego do dowodu osobistego, a tym samym konieczności wymiany dowodu osobistego po zmianie kodu pocztowego, administracja ten wymóg podtrzymuje, powołując się na art. 9b ustawy, rezygnując jednocześnie z wpisu w dowodach osobistych nazwy województwa, mimo że obowiązek taki wynikałby z art. 9b ustawy .

Takich wymogów nie stawiają między innymi przepisy prawa wyborczego, w tym ustawy i akty wykonawcze do ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu, Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego, a także Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Takich wymogów nie stawiają również ustawa o referendum, oraz ustawa o wykonywaniu inicjatywy obywatelskiej.

Jedynie w kwestiach dowodów osobistych kodowe oznaczenie pocztowe, pomocniczy instrument dla ułatwiania organizacji pracy na poczcie przy sortowaniu przesyłek na poszczególne trasy między pocztami i w obrębie działania jednej poczty, podniesiono do rangi dodatkowego identyfikatora obywatelskiego.

Praktycznie to nie władze państwowe i rzeczywiste potrzeby decydują o liczbie wymienianych dowodów osobistych i wydatkach ponoszonych na ten cel. W dużej mierze decydują o tym władze Poczty Polskiej, które decydują o liczbie i rozmieszczeniu placówek pocztowych.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w latach 1996- 2004 z mapy Polski zniknęło 881 placówek pocztowych, w tym 630 na wsi i 251 w miastach. W tym samym czasie na terenie miast powstało 928 innych placówek pocztowych. Łącznie w latach 1996 -2004 dokonano 1809 zmian w sieci placówek pocztowych, to jest 21,66% ogólnej liczby placówek pocztowych (8350) w kraju.

21,66% ogółu pełnoletniej ludności kraju to ponad 6 milionów 548 tysięcy osób, które z powodu zmiany kodu pocztowego według administracji winny zmienić dowody osobiste (jako 100% przyjęto liczbę 30.229.031 osób - uprawnionych do udziału w wyborach do Sejmu i Senatu w 2005 r.).

Tylko nieliczni dokonali tego, olbrzymia większość nawet nie wie, że takie są wobec nich oczekiwania administracji państwowej.

Nawet jeśli przyjmiemy, że w około 50 % liczby zobowiązanych do wymiany dowodów osobistych, poza zmianą kodu pocztowego nałożyły się inne przesłanki (np. upływ czasu, na jaki został wydany dowód osobisty, jego zniszczenie itp.), ponad 3 miliony 275 tysięcy osób - to te, które wymiany dowodów osobistych winny dokonać wyłącznie z powodu zmiany kodów pocztowych.

Nie tylko z powodu likwidacji lub utworzenia placówki pocztowej następują zmiany kodów pocztowych i powstaje w związku z tym dla pewnej grupy obywateli obowiązek wymiany dowodów osobistych. Kilkadziesiąt placówek pocztowych, m.in. Nasielsk w województwie mazowieckim, Iłowo w województwie warmińsko-mazurskim, po zmianach w podziale administracyjnym w 1999 roku ma również zmienione kody pocztowe. Zatem w tym okresie nastąpiły zmiany kodów pocztowych w jeszcze większej liczbie niż 21,66 % placówek pocztowych.

Wymiana dowodów osobistych powoduje wydatki ze strony obywateli i budżetu Państwa. Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 14 września 2004 r. odciążyła obywateli, zwalniając ich z opłat za wydanie dowodu osobistego, o których mowa w art. 36a ustawy z powodu zmiany kodu pocztowego. Przy obecnej stawce jednostkowej (30 zł za jeden dowód) obciążenie budżetu może sięgnąć kwoty 98 milionów złotych.

Niezależnie od tej opłaty obywatel zmieniający dowód osobisty ponosi inne koszty. Dwukrotne koszty dojazdu do urzędu w celu osobistego złożenia wniosku i odbioru dowodu, wartość straconego czas, koszt zdjęć do dowodu osobistego itp. Gdy obywatel już odbierze nowy dowód osobisty, z aktualnym kodem pocztowym, wpada w kolejne tryby maszyny biurokratycznej.

Ciąży na nim obowiązek odwiedzenia urzędu skarbowego w celu dokonania stosownych zmian w jego ewidencji (NIP 3).Natomiast prowadzący działalność gospodarczą musi odwiedzić najbliższy urząd statystyczny, by dokonać stosownych zmian w ewidencji REGON.

Wnioskodawcy uważają, że każdorazowa wymiana dowodu osobistego, wraz ze zmianą kodu pocztowego, jest zbyt kosztownym i mało efektywnym luksusem, na który ani Państwa ani obywateli nie jest stać, zwłaszcza, że tak pomyślany system jest nadal dziurawy. Osoby w dalszym ciągu posługujące się "starymi dowodami" w okresie ich ważności, w większości posiadają wpisy bez oznaczenia kodu pocztowego, a bezdomni są z przyczyn oczywistych z tego obowiązku zwolnieni.

Ustawa tworzy oszczędności budżetowe na kwotę oszacowaną na 98 milionów złotych, przynosi korzyści dla obywateli i nie jest sprzeczna z prawem Unii Europejskiej.

Niniejszy projekt ustawy jest odpowiednikiem przedłożonego w dniu 15 listopada 2004 roku do laski marszałkowskiej projektu ustawy o tym samym tytule, oznaczonym w Sejmie IV kadencji numerem 3530. W związku z zakończoną IV kadencją Sejmu projekt nie został uchwalony, przeto przedkładamy go ponownie Sejmowi V Kadencji.

Do projektu ustawy zawartego w druku sejmowym nr 3530 w Sejmie IV kadencji odniosło się Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, które 30 listopada 2004 r. wydało w tej sprawie dwie opinie:

1. w sprawie zgodności poselskiego projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej, stwierdzając, że przedmiot projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Z tego wynika, że ustawodawca krajowy może swobodnie regulować te sprawy.

2. Stwierdzenia - czy projekt ustawy o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych jest projektem ustawy wykonującym prawo Unii Europejskiej. W tej sprawie BSE stwierdziło, że nie jest projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej.

W sprawie projektu ustawy zawartego w druku sejmowym nr 3530 w IV kadencji Sejmu zajął bardzo krytyczne stanowisko Rząd premiera Marka Belki ( pismo z dnia 22 marca 2005 r. znak DSP – 140 – 59 (3)/04 ), precyzując swoje zarzuty w 4 punktach i uznając, że projekt ten nie zasługuje na poparcie.

Wnioskodawcy nie godzą się z postawionymi zarzutami oraz ostateczną konkluzją Rządu Marka Belki w tej sprawie.

W stanowisku Rządu sprecyzowano następujące zarzuty pod adresem ponawianego obecnie projektu ustawy z druku 3530:

1. Definicja „adresu” została zawarta w art. 9b ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych i obejmuje jako jeden z elementów konstytutywnych – kod pocztowy. Ponieważ pojęcie „adresu miejsca zameldowania na pobyt stały” mieści w sobie definicję „adresu” wynika z tego, że wszelkie elementy zawarte w definicji „adresu” powinny odnosić się również do pojęcia „adresu miejsca zameldowania na pobyt stały.”

W związku z powyższym (zdaniem Rządu premiera Marka Belki) nie ma potrzeby i nie należy tworzyć dodatkowej definicji „adresu miejsca zameldowania na pobyt stały”, która by inaczej definiowała pojęcie „adresu” niż robi to definicja zawarta w art. 9b.

Dla porządku wnioskodawcy przywołują brzmienie art. 9b, który stanowi:

1. Zameldowanie na pobyt stały lub czasowy następuje pod oznaczonym adresem.

2. Adres określa się przez podanie:

1) w gminach, które uzyskały status miasta – nazwy miasta (dzielnicy), ulicy, numeru domu i lokalu, nazwy województwa oraz kodu pocztowego,

2) w innych gminach – nazwy miejscowości, numeru domu i lokalu, nazwy gminy, nazwy województwa, kodu pocztowego oraz nazwy ulicy, jeśli w miejscowości występuje podział na ulice.

W zarzucie II wymieniono kilka pozaadministracyjnych celów, które, zdaniem rządu Marka Belki miały służyć zawarciu kodu pocztowego w dowodzie osobistym. Podkreślano, „ że leży to w interesie samego obywatela, ze względu na usprawnienia w uzyskiwaniu przez niego wszelkiego typu świadczeń wynikających z łatwości ustalenia jego miejsca zamieszkania przez usługodawcę.” Podkreślano również, „że kod pocztowy zawarty w dowodzie osobistym ma również znaczenie dla systemu kontroli fiskalnej, wymiaru sprawiedliwości oraz szeroko rozumianego porządku publicznego. Dalej zaznaczono, iż brak zapisywania kodu pocztowego w starych dowodach osobistych /.../ był rekompensowany przez obligatoryjne podawanie nazwy województwa, co w dużym stopniu rozwiązywało problem wynikający z mnogości występowania nazw miejscowości o tej samej nazwie. Ze względu na miniaturyzację dowodów osobistych nazwa województwa została z przyczyn pragmatycznych zastąpiona kodem pocztowym.”

Wnioskodawcy zauważają, że Rząd Marka Belki był niekonsekwentny w tym zakresie, bowiem „zastępując nazwę województwa kodem pocztowym” nie dokonano nowelizacji ustawy, by wykreślić z art. 9b ustawy wymóg wpisu nazwy województwa w dowodach osobistych. To znaczy, że 20 milionów dowodów osobistych , o których się mówi w IV punkcie stanowiska Rządu Marka Belki, mimo że posiadają oznaczenie kodowe, obarczone są innym błędem, gdyż mimo nadal istniejącego obowiązku nie mają wpisanej nazwy województwa.

Pozwala to sugerować, że Rząd Marka Belki za trwalsze oznaczenie uważał kod pocztowy i sieć placówek pocztowych w terenie niż podział administracyjny kraju i nazwę województwa. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że jednak zmiany w sieci placówek pocztowych są częstsze niż jednostek wojewódzkiego podziału administracyjnego.

W zarzutach III i IV Rząd Marka Belki wskazywał na ewentualne koszty społeczne i budżetowe, które wiązałyby się z wprowadzeniem w życie ustawy zawartej w projekcie zawartym w druku 3530 IV kadencji Sejmu. Wnioskodawcy zobowiązani są odnieść się do postawionych tam zarzutów, bowiem mogą one być podnoszone w odniesieniu do niniejszego projektu ustawy.

Wnioskodawcy proponują, by rozwiązania zawarte w art. 37 i 40 ustawy rozpatrywać jako lex specialis w odniesieniu do art. 9b ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych.

Dane wymienione w art. 9b do celów meldunkowych można uzyskać w inny jak z dowodu osobistego sposób, na przykład z oświadczenia składanego przez meldującego się. Inna forma to ograniczenie potrzeb ewidencyjnych do niezbędnego minimum, a w tym przypadku oznaczenie kodowe jest zdaniem wnioskodawców zbędne i wnoszą o uchwalenie przedkładanego projektu ustawy.