Projekt
Ustawa
z dnia ................................... 2008 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Art. 1.
W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.[1])) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 85:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
" 1. Kwota najniższej renty jest równa:
1) dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy - 50% przeciętnej emerytury, przysługującej z Funduszu,
2) dla osoby częściowo niezdolnej do pracy - 37,5% przeciętnej emerytury, przysługującej z Funduszu."
b) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Kwota najniższej emerytury, z zastrzeżeniem art. 24a ust. 6, art. 54, 54a ust. 2 oraz art. 87 jest równa 50% przeciętnej emerytury, przysługującej z Funduszu."
c) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
"3. Wysokość najniższych świadczeń, o których mowa w ust. 1-2 ulega zmianie, z dniem 1 marca każdego roku. Podstawą do ustalenia kwoty najniższych świadczeń jest wysokość przeciętnej emerytury przysługującej z Funduszu w czwartym kwartale roku poprzedniego."
2) w art. 87:
a) po ust. 1 dodaje się ust. 1a – 1c w brzmieniu:
"1a. O ile ubezpieczony ma okres składkowy i nieskładkowy przekraczający co najmniej o 12 miesięcy okresy określone w ust. 1 pkt 1 i 2 kwota przysługującego mu minimalnego świadczenia, do której podwyższa się świadczenie, jest ustalana indywidualnie na zasadach określonych w ust. 1b-1c. Przepisy ust. 3-8 oraz art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.
1b. Ustalana indywidualnie kwota minimalnego świadczenia jest określana poprzez pomnożenie ustalonego indywidualnie wskaźnika procentowego i kwoty przeciętnej emerytury przysługującej z Funduszu w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłaszanej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na zasadach określonych w art. 94 ust. 2 pkt 3 i zmieniana z dniem 1 marca każdego roku.
1c. Indywidualny wskaźnik procentowy, o którym mowa w ust. 1b ustala się poprzez dodanie do odpowiedniego wskaźnika procentowego, określonego w art. 85 ust. 1 lub 2:
1) 1 % za każdy rok okresu składkowego i nieskladkowego, przekraczający minimalny okres, określony w ust. 1 – w przypadku świadczeń, o których mowa w art. 85 ust. 1 pkt 1 i ust. 2,
2) 0,75 % za każdy rok okresu składkowego i nieskladkowego, przekraczający minimalny okres, określony w ust. 1 – w przypadku świadczenia, o którym mowa w art. 85 ust. 1 pkt 2."
b) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Podwyższenia, o których mowa w ust. 1-1a, podlegają refundacji z budżetu państwa."
3) w art. 94 ust. 2 dodaje się pkt 3 w brzmieniu:
"3) kwotę przeciętnej emerytury przysługującej z Funduszu w czwartym kwartale roku poprzedniego.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2009r.
Uzasadnienie
Aktualny stan prawny i potrzeba uchwalenia ustawy
Od dnia 1 marca 2008 kwota najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej wynosi 636,29 zł. a kwota renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 489,44 zł. Według szacunków Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wysokość przeciętnej emerytury wyniesie w marcu 2008r. około 1472 zł, wysokość przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy - około 1107 zł, a wysokość przeciętnej renty rodzinnej - około 1 298 zł. Oznacza to, że kwota najniższej emerytury stanowi zaledwie ok. 43,2% przeciętnej. Jest oczywiste, że tak niewielkie środki nie tylko nie zapewniają dochodu pozwalającego na godne życie, ale nawet dochodu pozwalającego na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych.
Ponad 6% emerytur, prawie 13% rent rodzinnych, wypłacanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawie 30% rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz ponad 16% rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest wypłacanych w najniższej, ustawowo określonej wysokości. Najniższe świadczenia otrzymują także prawie wszyscy świadczeniobiorcy, uzyskujący świadczenia z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. W praktyce najniższe świadczenia wypłacane z FUS i KRUS otrzymuje więc obecnie prawie 2,5 mln. świadczeniobiorców.
Najniższe świadczenia wypłacane z FUS otrzymują głównie osoby o krótkim stażu ubezpieczeniowym. Zaledwie ok. 15% emerytów należących do tej grupy ma co najmniej 30. letni staż ubezpieczeniowy.
Ostatnie lata przynoszą znaczący wzrost płac oraz dochodów. Z owoców wzrostu gospodarczego korzysta bogatsza część społeczeństwa, dla tych którzy nie mogą pracować z powodu starości lub niepełnosprawności nie stworzono jak dotychczas możliwości uzyskania wyższych świadczeń. Kolejne zapowiedzi rządu, dotyczące np. wprowadzenia liniowej stopy podatkowej czy zniesienia tzw. podatku Belki mogą spowodować jedynie dalszą poprawę sytuacji finansowej najbogatszych grup społecznych. Taki kierunek działań prowadziłby do dalszego rozwarstwiania dochodowego społeczeństwa, wzrostu obszarów biedy i wykluczenia społecznego.
Zdaniem posłów Lewicy utrzymujący się nadal wysoki wzrost gospodarczy pozwala na znaczniejsze uczestnictwo świadczeniobiorców – emerytów i rencistów – w podziale owoców rozwijającej się gospodarki. Proponowane rozwiązania, mają przede wszystkim na celu zmniejszenie skali ubóstwa w tej grupie społecznej.
Jest to szczególnie ważne wobec znacznego wzrostu cen żywności i prądu, których udział w budżetach emerytów i rencistów jest znaczny. Dynamika cen towarów i usług konsumpcyjnych liczona w skali ostatniego roku była wyższa od notowanej odpowiednio przed rokiem. Najbardziej podniesiono ceny żywności i napojów bezalkoholowych oraz towarów i usług związanych z transportem i mieszkaniem.
Osoby pobierające najniższe świadczenia żyją w bardzo trudnych warunkach materialnych. Dlatego należy podwyższyć te świadczenia, co wpłynie na poprawę sytuacji życiowej świadczeniobiorców i pozwoli na lepsze życie.
Tylko w lutym br. ceny żywności i napojów bezalkoholowych wzrosły w skali miesiąca o 0,2% (wobec wzrostu w styczniu o 1,1%). Najbardziej podniesiono ceny owoców (o 3,0%). Wzrosły także ceny m.in. tłuszczów roślinnych (0,9%), pieczywa i produktów zbożowych (o 0,8%), warzyw (o 0,3%) oraz ryb i artykułów w grupie „mleko, sery i jaja” (po 0,2%). Ceny jaj podniesiono o 0,9%, mleka – o 0,3%. Opłaty w zakresie mieszkania w lutym, po wzroście o 1,8% w styczniu br., zwiększyły się o 1,7%.
Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że przeciętne realne renty i emerytury brutto, zarówno w systemie pracowniczym, jak i rolników indywidualnych zmniejszyły się w skali ostatniego roku.
Waloryzacja przeprowadzona po dwóch latach w marcu br., doprowadziła do wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych o 6,5%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w styczniu 2008 r. ukształtowało się na poziomie 2969,65 zł, tj. o 11,5% wyższym niż rok wcześniej.
Istota projektowanych rozwiązań
Projektowane rozwiązanie zmierza do wprowadzenia systemowej zasady, iż kwota minimalnego świadczenia będzie powiązana z wysokością przeciętnej emerytury. Kwota ta powinna być ustalana corocznie, z dniem 1 marca, na kolejne 12 miesięcy. Kwota najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej powinna być równa 50% przeciętnej emerytury wypłaconej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w IV kwartale poprzedniego roku. Kwota najniższej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy powinna wynosić, jak dotychczas, 75% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Taki model jest zbieżny z postulowaną przez wnioskodawcą od lat koncepcją dotyczącą systemu wynagrodzeń – polegającą na ukształtowaniu kwoty najniższego wynagrodzenia na poziomie 50% przeciętnego wynagrodzenia.
Prawo do uzyskania gwarancji minimalnej emerytury przysługuje, jeśli osoba ubezpieczona ma zaliczone co najmniej 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) okresu składkowego i nieskładkowego. Podwyższenie kwoty najniższej emerytury o ok. 100 zł w warunkach dnia dzisiejszego spowoduje, że najniższą emeryturę otrzymywałyby nie tylko osoby o tak krótkim stażu członkowskim, ale także osoby, które obecnie uzyskują świadczenia niewiele przewyższający te minimalne kwoty a które mają znacznie dłuższy staż ubezpieczeniowy. Może to dotyczyć osób, które pracowały bardzo długo, uzyskując jednak bardzo niskie wynagrodzenia (np. pracownicy wykonujący proste prace fizyczne, pracownicy działów od lat niedoinwestowanych jak oświata, kultura i służba zdrowia). Wnioskodawcy, uznając tego typu wyrównywanie, adresowane przede wszystkim do osób o krótkim stażu ubezpieczeniowym, za odbiegające od zasady sprawiedliwości społecznej, proponują koncepcję ustalanej indywidualnie kwoty minimalnego świadczenia. Istotą tego rozwiązania jest podwyższanie wspomnianego wskaźnika 50% o 1% za każde pełne 12 miesięcy okresu składkowego i nieskładkowego ponad określone ustawowe minimum stażu (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Przykładowo, oznacza to że minimalna emerytura dla kobiety posiadającej 35. letni okres składkowy i nieskładkowy (czyli o 15 lat przewyższający ustawowe minimum) musiałaby wynosić nie 50% lecz 65% przeciętnej emerytury.
Przewidywane skutki projektowanych rozwiązań oraz sposoby finansowania
Społeczne skutki projektowanej ustawy są jednoznacznie pozytywne. Podtrzymuje ona zaufanie obywateli do Państwa, przeciwdziała groźbie bardzo poważnych konfliktów społecznych, umożliwia grupie pracowników wykonujących prace najbardziej wyniszczające organizm wcześniejsze przejście na emeryturę. Środki skierowane do najuboższych grup społecznych zostaną też na bieżąco przeznaczone na konsumpcję, co spowoduje znacznie silniejszy efekt pobudzający dla gospodarki niż gdyby wprowadzać podatek liniowy lub likwidować „podatek Belki”.
Skutki finansowe projektowanego rozwiązania są trudne do oceny. Mamy tu bowiem do czynienia z jednej strony z oczywistym wzrostem wydatków publicznych, spowodowanych koniecznością zwiększenia dotacji budżetowej do FUS i KRUS, z drugiej zaś efektem pobudzającym dla gospodarki a fakt, że środki te zostaną przeznaczone na konsumpcję oznacza, że ich znacząca część wróci do budżetu nie tylko poprzez podatek dochodowy d osób fizycznych, ale przede wszystkim poprzez VAT. Szacunki utrudnia także brak danych o stażu ubezpieczenowyum osób pobierających najniższe świadczenia z FUS w powiązaniu z kwotami tych świadczeń. Nie mniej, zachowując zasadę daleko idącej ostrożności z punktu widzenia budżetu państwa i świadomie zaokrąglając „w górę” poszczególne składniki cząstkowe prognozowanego kosztu, można przewidywać że:
· nastąpi wzrost wydatków KRUS o. 1,6 - 1,8 mld. zł,
· nastąpi wzrost wydatków z FUS o ok. 1,2 – 1,4 mld. zł.
Przyjmując efektywną stopę podatku dochodowego od osób fizycznych 5% (ponieważ od podatku trzeba będzie odliczyć składkę do Narodowego Funduszu Zdrowia) oraz 18% VAT (uwzględnia się fakt, że od podstawowej stawki VAT w wysokości 22% istnieją wyjątki – towary i usługi obciążone niższą stopą VAT są nabywane przez emerytów i rencistów) a równocześnie nie uwzględniając dodatkowych, pozytywnych efektów proponowanego rozwiązania dla gospodarki a tym samym budżetu (np. dodatkowe podatki PIT spowodowane wzrostem wynagrodzeń niezbędnych aby sprostać rosnącemu popytowi ze strony emerytów i rencistów, wzrost przychodów z podatku CIT) można szacować że koszt dla budżetu proponowanego rozwiązania to ok. 2,2-2,5 mld. zł.
Wnioskodawcy są przekonani, że realizacja projektowanej ustawy nie stanowi żadnych problemów dla budżetu państwa. Wynika to przede wszystkim z publicznych wypowiedzi Prezesa Rady Ministrów oraz innych przedstawicieli rządu, którzy publicznie zapowiadają kolejne obniżki podatków (PIT, CIT, „podatek Belki”). Kwoty tych zapowiadanych obniżek są znacznie wyższe niż koszt realizacji projektowanej ustawy.
Akty wykonawcze związane z projektowaną ustawą
Uchwalenie projektowanej nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie spowoduje konieczności wydawania nowych, jak również zmiany istniejących aktów prawnych.
Zgodność projektowanej regulacji z prawem Unii Europejskiej.
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.
Przedłożony projekt ustawy nie był poddany konsultacjom społecznym w rozumieniu art. 34 ust 3 Regulaminu Sejmu RP.
[1]) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 121, poz. 1264, Nr 144, poz. 1530, Nr 191, poz. 1954, Nr 210, poz. 2135 i Nr 236, poz. 2355, z 2005 r. Nr 167, poz. 1397 i Nr 169, poz. 1412 i 1421, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711 i Nr 208, poz. 1534 oraz z 2007 r. Nr 17, poz. 95, Nr 82, poz. 558, Nr 191, poz. 1368 i 1369, Nr 200, poz. 1445.